​         Đồng Nai là tỉnh có đông đồng bào dân tộc thiểu số, trong quá trình sinh sống và phát triển, tùy theo điều kiện tự nhiên, địa hình ở từng địa phương, mỗi dân tộc đều có nghề truyền thống với những giá trị đặc biệt về kinh tế và văn hóa rất cần được bảo tồn, gìn giữ.

Sản phẩm từ dệt thổ cẩm 

       Đối với một số dân tộc tại chỗ như Chơro, Mạ, S`tiêng, Cơho thì dệt thổ cẩm là một trong những nghề có truyền thống lâu đời. Các sản phẩm thổ cẩm truyền thống bao gồm chăn, váy, khố, dây quấn đầu….với nhiều loại hoa văn trang trí đa dạng như hình người, con vật, chim chóc, cây cối,… Tất cả được thể hiện cách điệu qua bàn tay khéo léo của người dệt, thể hiện tư duy về cuộc sống, thế giới và những kinh nghiệm được đúc kết, trải nghiệm qua bao đời. Các nguyên liệu dùng để dệt thổ cẩm đều do đồng bào các dân tộc tự làm từ việc trồng bông, làm sợi, xe chỉ cho đến việc lấy vỏ cây làm màu,... trải qua nhiều công đoạn như quay sợi, nhuộm màu, mắc khung, tạo hoa văn, dệt… Dệt thổ cẩm khá vất vả, đòi hỏi người dệt phải kiên nhẫn, có sức khỏe, đôi bàn tay khéo léo và óc sáng tạo, nhất là việc tạo hình các hoa văn lên sản phẩm sao cho hài hòa, cân đối. Các sản phẩm thổ cẩm truyền thống được làm ra chủ yếu phục vụ cho nhu cầu trong gia đình, số ít được sử dụng để trao đổi, buôn bán.

Ngày nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế công nghiệp, ảnh hưởng của xu thế hội nhập, các sản phẩm từ thổ cẩm truyền thống đã và đang được thay thế bằng các sản phẩm hiện đại, phổ biến, thuận tiện hơn cho sinh hoạt. Do đó, nghề dệt thổ cẩm đang bị mai một, số lượng người dệt cũng giảm, người theo học nghề ít dần. Hiện nay nghề này còn duy trì trong cộng đồng dân tộc Mạ ở xã Tà Lài, huyện Tân Phú và ấp Hiệp Nghĩa, thị trấn Định Quán. Các sản phẩm làm ra chủ yếu là các loại túi xách, móc khóa, túi ví, các dạng hàng lưu niệm, các loại áo nam, nữ,…được dùng để trưng bày ở các hội chợ triển lãm, khu du lịch hay Nhà Văn hóa dân tộc.

Làm nỏ

Bên cạnh nghề dệt thổ cẩm, làm nỏ cũng trở thành nghề phổ biến. Do địa bàn sinh sống ở gần rừng núi, gắn liền với nương rẫy, cây nỏ trở thành “vật bất ly thân” của đồng bào dân tộc. Thuở xa xưa, cây nỏ là một vật thiêng liêng, tượng trưng cho sức mạnh và khả năng chinh phục thiên nhiên của người đàn ông. Bất cứ đứa trẻ nào lớn lên cũng biết tới chiếc nỏ gỗ, nó vừa là vũ khí chiến đấu trong chiến tranh, vũ khí tự vệ khi đi rừng, đi rẫy vừa là công cụ để tiến hành săn bắt, tìm kiếm thực phẩm cho gia đình. Ngày nay, cây nỏ lại trở thành một vật trang trí, một thứ để hoài niệm thời xa xưa, hoặc làm dụng cụ khi thi đấu, giao lưu. Việc bảo tồn và truyền lại nghề này gần như không thể thực hiện trong cộng đồng mà chỉ còn ở một số người lớn tuổi.

Chế tác đá ở Bửu Long được hình thành từ năm 1679 khi những người Hoa đến cư trú tại vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai. Các sản phẩm từ chế tác đá rất phong phú và đa dạng, chúng có mặt hầu hết trong các gia đình từ vật dụng, đồ dùng trong sinh hoạt (cối đá, ly, chén, bình đựng, bộ cờ,…) đến các cấu trúc trong nhà ở, chùa chiền, đình miếu (tán cột, kèo ngang hay các mảng trang trí,…) đồ thời cúng (bát nhang, lư hương, đèn, mảng hoa văn, tượng linh thú, …) trong tín ngưỡng tôn giáo (tượng thờ, khám thời, linh vị, bia, nhà mồ,…). Trải qua hơn ba thế kỷ tồn tại với nhiều thăng trầm, nghề chế tác đá Bửu Long đã sản sinh ra nhiều nghệ nhân tài hoa và góp phần mang thêm vẻ đẹp của nhiều công trình kiến trúc trên đất Biên Hòa như Miếu Tổ sư, Thất Thủ cổ miếu, Chùa Ông, Văn miếu Trấn Biên,…

Chế tác đá

Hiện nay, trên địa bàn phường Bửu Long còn khoảng 10 cơ sở chế tác đá đang hoạt động, thị trường tiêu thụ mở rộng ra khu vực miền Đông, Tây Nam bộ và một số huyện đảo. Phần lớn sản phẩm sản xuất theo các đơn đặt hàng để xây dựng, trang trí nhà cửa, sân vườn, tâm linh, bàn ghế đá cho các trường học, công viên, khuôn viên nơi công cộng hoặc gia công lắp đặt các công trình trang trí cho các trụ sở, cơ quan.

Nghề làm gốm lu xuất phát từ những thợ gốm người Hoa ở Biên Hòa lập nên từ giữa cuối thế kỷ XIX. Một trong những lò gốm thành lập sớm nhất là Tú Hiệp Thái, sau đổi thành Quảng Thuận Long, rồi Quảng Phát Long. Những lò gốm của người Hoa chuyên làm đồ gia dụng với những loại sản phẩm như lu, hũ, chậu, ghè, mái vú,...bằng gốm sành. Nguyên liệu chủ yếu là đất sét đồ pha cát nung ở nhiệt độ cao tạo cho sương sành dày, chắc và cứng. Quá trình tạo ra sản phẩm gốm lu còn mang tính cổ truyền, kỹ thuật chế tác chủ yếu bằng phương pháp dải cuộn và qua nhiều công đoạn.... với nghề làm gồm lu không chỉ nam giới mà cả những phụ nữ người Hoa cũng có thể tạo hình những chiếc lu có kích thước lớn bằng phương pháp dải cuộn từng phần. Những người Hoa lớn tuổi ở Tân Vạn hiện nay vẫn còn duy trì nghề làm gốm lu bằng tay truyền thống.

Điểm qua một số nghề thủ công truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số có thể thấy: nghề thủ công truyền thống là những tri thức bản địa, thể hiện kỹ năng, sự sáng tạo và thích ứng linh hoạt của con người trong quá trình sinh sống. Nhiều nghề có lịch sử hình thành và phát triển qua nhiều thế kỷ đến nay vẫn được bảo tồn, phát huy và hoạt động thích nghi với tình hình mới, chiếm vị trí đáng kể trên thương trường nhưng cũng có nghề đã suy vong, mai một. Cùng với sự phát triển của xã hội, công nghiệp đã tạo ra nhiều loại mặt hàng, sản phẩm có chất lượng cao, tuy nhiên người tiêu dùng vẫn có nhu cầu sử dụng một số sản phẩm thủ công mỹ nghệ độc đáo, có giá trị văn hóa truyền thống. Vì vậy, một số nghề vẫn được duy trì hoạt động, nhưng có phần ít hơn, thu hẹp lại trong một số gia đình có truyền thống lâu đời. Do đó, việc khôi phục và phát triển nghề truyền thống của các dân tộc thiểu số là cần thiết và cần có cơ chế chính sách hợp lý.

Cơ sở sản xuất gốm

Trên cơ sở khuyến khích phát triển nghề truyền thống như là một chủ trương lớn, một giải pháp quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc, UBND tỉnh Đồng Nai đã ban hành Quyết định số 461/QĐ-UBND ngày 28/2/2007 về phê duyệt Đề án “Khôi phục và phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2006 - 2010” góp phần quan trọng vào việc định hướng bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, khai thác tiềm năng, lợi thế của địa phương. Đến nay, đã có nhiều đề án bảo tồn nghề thủ công truyền thống được phê duyệt và triển khai thực hiện có hiệu quả, trong đó có nghề gốm và dệt thổ cẩm. Đây có thể nói là tín hiệu đáng mừng cho nghề truyền thống ở Đồng Nai nói chung và nghề truyền thống đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng.

Tuy nhiên, phát triển nghề thủ công truyền thống không chỉ đơn giản là phát triển nghề đó mà đồng thời cũng là giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, mang lại giá trị kinh tế, giải quyết vấn đề việc làm và phát triển hơn nữa về ngành du lịch của tỉnh hiện nay. Do đó, trong thời gian tới, việc phát triển nghề truyền thống cần phải tính đến yếu tố phù hợp với đời sống xã hội; sản xuất phải gắn với thị trường tiêu thụ, phải có chính sách hỗ trợ gắn liền với tuyên truyền quảng bá sản phẩm, thương hiệu; gắn làng nghề với những địa danh, địa chỉ văn hóa du lịch nhằm giới thiệu rộng rãi và đưa sản phẩm thủ công truyền thống đến với khách hàng, du khách trong và ngoài nước. Không dừng lại ở đó, công tác tuyên truyền nâng cao ý thức về giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, giữ gìn nghề truyền thống cũng cần được thực hiện rộng rãi, thường xuyên. Nhưng quan trọng hơn cả là bản thân người dân phải thực sự hiểu được giá trị nghề truyền thống của dân tộc mình, ý thức được việc cần phải bảo vệ, trao truyền, dạy nghề cho con em mình, có như vậy nghề thủ công truyền thống mới được gìn giữ và phát triển một cách tự nhiên, bền vững, góp phần nâng cao đời sống kinh tế, văn hóa - xã hội vùng đồng bào các dân tộc./.

Luyến Ngọc​