​            Đồng Nai là tỉnh có đông đồng bào dân tộc cùng sinh sống, mỗi dân tộc đều có phong tục, tập quán và ngôn ngữ riêng. Trong đó có nền âm nhạc mang sắc thái riêng, bao gồm kho tàng dân ca, nhạc cụ phong phú, đặc sắc gắn liền với đời sống tinh thần, vật chất và tâm linh của đồng bào các dân tộc góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa khu vực Đông Nam Bộ nói chung và tỉnh Đồng Nai nói riêng.

Dân tộc Mạ là một trong những dân tộc sinh sống lâu đời trên vùng đất Đồng Nai, tập trung chủ yếu ở hai huyện Tân Phú và Định Quán. Với những nét đặc trưng rất riêng, văn hóa người Mạ thể hiện trong các phong tục, tập quán, tri thức dân gian, tín ngưỡng lễ hội, ẩm thực, văn học, âm nhạc và nghệ thuật… Trong đó phải kể đến loại hình hát “Tăm pớt” - một trong những nét sinh hoạt văn hóa nghệ thuật độc đáo của người Mạ.

Đồng bào dân tộc Mạ trong Lễ cúng Yang Bơ Nơm ở Định Quán

Hát “Tăm pớt” là lối hát đối đáp, giao duyên trong sinh hoạt cộng đồng của người Mạ, được thực hiện trong Lễ Mừng lúa mới, trong Lễ hội đâm trâu, trong kết bạn, trong giao duyên, khi lên nương rẫy, khi đón khách hay trong những buổi sinh hoạt cộng đồng. Hát “Tăm pớt” có nội dung phong phú, đa dạng, tùy theo cách thể hiện mà những người hát làm cho câu chuyện càng thêm sinh động, cuốn hút người nghe. Hát “Tăm pớt” vừa có tính sử thi cũng vừa có tính dân gian, mỗi bài hát có nội dung khá dài, gồm nhiều câu và nhiều ý. Những người tham gia hát “Tăm pớt” phải có khả năng tiếp thu, ứng tác nhanh và đối đáp giỏi, đây cũng là một nét độc đáo riêng của loại hình nghệ thuật này. Hiện nay, những người còn hát được “Tăm pớt còn rất ít, chủ yếu là những người lớn tuổi, sức khỏe yếu nên khả năng thể hiện bị hạn chế do nội dung bài hát khá dài. Để lưu truyền và gìn giữ loại hình văn hóa độc đáo này cần phải có sự hỗ trợ từ các cấp các ngành trong việc truyền dạy cho thế hệ trẻ nhằm giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa dân gian của dân tộc.

Cùng với “Tăm pớt”, hát Then là sản phẩm nghệ thuật độc đáo của người phụ nữ Tày. Nếu như trước kia, hát Then được phục vụ trong cung đình, cúng lễ, mang màu sắc tín ngưỡng và được hát ở những nơi trang trọng, thì ngày nay người ta có thể hát Then bất cứ lúc nào, hát sau mùa thu hoạch, hát để nhớ quê hương, hát để mừng năm mới, hát ca ngợi Đảng, ca ngợi Bác Hồ... Then có cả múa, hát, làn điệu Then trầm hùng, những điệu múa mô phỏng cảnh chèo thuyền, phát đường, cưỡi ngựa, hái hoa… thể hiện được tâm hồn, tình cảm, lẽ sống của con người trong thế giới nhân sinh. Có thể nói, Then vừa là một loại hình sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh vừa là một loại hình âm nhạc dân gian đặc sắc, qua hát Then có thể thấy rõ nhân sinh quan, thế giới quan và bản sắc văn hóa của người Tày, trở thành chỗ dựa về tinh thần để con người vượt qua những khó khăn trong cuộc sống.

 Biểu diễn hát Then của người phụ nữ Tày tại xã Tà Lài, huyện Tân Phú

Trong quá trình phát triển đất nước, sự giao thoa giữa các nền văn hóa của các dân tộc, hát “ Tăm pớt ”, hát Then cũng như nhiều văn hóa phi vật thể khác đang đứng trước nguy cơ mai một về nghệ nhân, rơi rớt về các làn điệu, mất mát về phong tục tập quán, dần dà lu mờ bản sắc văn hóa độc đáo của tộc người do thiếu người kế cận. Trong những năm qua, tỉnh Đồng Nai cũng đã có nhiều nỗ lực trong việc gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc, như ban hành Đề án “Bảo tồn, phát triển văn hóa DTTS trên địa bàn tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2013 - 2015 và định hướng đến năm 2020”; Đề án “Đưa các chương trình hoạt động văn hóa, nghệ thuật phục vụ vùng sâu, vùng xa, vùng DTTS trên địa bàn tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2014 - 2020; Kế hoạch “Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực, phát huy hiệu quả các thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở vùng DTTS” trên địa bàn tỉnh Đồng Nai; Kế hoạch tổ chức “Ngày hội Văn hóa thể thao các DTTS” trên địa bàn tỉnh Đồng Nai… góp phần to lớn vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống nói chung và văn nghệ dân gian nói riêng của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, vấn đề là bảo tồn như thế nào để không mất đi bản sắc mà vẫn phù hợp xã hội hiện đại luôn là vấn đề cấp thiết và là nhiệm vụ quan trọng đặt lên hàng đầu./.

Ngô Thị Luyến