​           Trước kia, xã Phú Lý tiền thân với tên gọi là xã Lý Lịch. Xã Phú Lý là địa bàn vùng xa của huyện Vĩnh Cửu, cách trung tâm huyện 40 km về phía Đông Bắc, gắn liền với căn cứ Cách mạng Chiến khu Đ. Nơi đây là địa bàn sinh sống lâu đời của đồng bào dân tộc Chơ ro. Trong suốt hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, người Chơ ro đã cùng với nhân dân cả nước, một lòng theo Đảng, theo Bác Hồ và đóng góp công sức cho cách mạng.

* Những đóng góp của đồng bào dân tộc xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cửu trong thời kỳ kháng chiến

Khi thực dân Pháp xâm lược, vây bắt dân làng vào khu tập trung, khai chỉ căn cứ cách mạng thì đồng bào một mực từ chối với tinh thần không theo thực dân Pháp, một lòng che chở cho các cán bộ, chiến sĩ cách mạng về hoạt động. Trong những năm tháng gian khổ ở Chiến khu Đ, đồng bào Chơ ro là điểm tựa nương náu hoạt động của nhiều cán bộ, chiến sĩ. Cả làng Lý Lịch dù sống cảnh nghèo khổ nhưng vẫn gom góp lương thực chuyển về Chiến khu Đ, đón nhận cưu mang những người thoát ly kháng chiến, nuôi giấu và che chở cho đoàn vũ trang tuyên truyền, các cán bộ, chiến sĩ , tham gia giúp đỡ đoàn vận tải lương thực hoàn thành nhiệm vụ... Bà con đồng bào người Chơ ro tại Lý Lịch không quản khó khăn, gian khổ, vẫn luôn hoàn thành những công việc được cách mạng giao phó. Nhiều người trở thành những chiến sĩ giao liên dũng cảm, vượt qua rừng núi để chuyển thông tin đến căn cứ, tiếp tế lương thực cho bộ đội.

 
Già làng Năm Nổi hướng dẫn đào củ chụp trong một chuyến thăm Chiến khu Đ của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt. Ảnh: tư liệu

Trong thời kỳ chống Mỹ, địa bàn xã Lý Lịch là nơi đứng chân hoạt động của nhiều cơ quan, đơn vị bộ đội. Người dân Chơ ro tiếp tục theo cách mạng kháng chiến. Khi quân Mỹ và tay sai tổ chức nhiều trận đánh, đồng bào Chơ ro bám trụ, giúp đỡ tận tình cán bộ, chiến sĩ cách mạng, nuôi giấu cán bộ tại chỗ, cung cấp, vận chuyển lương thực, nhường cơm xẻ áo, vót chông, rào làng để giữ vững đường dây liên lạc với cách mạng trong những thời điểm đầy khó khăn, thử thách. Những năm Chiến khu Đ bị địch đánh phá, tình trạng thiếu lương thực gay gắt, đồng bào Chơ ro đã đào củ chụp hỗ trợ cho các đơn vị cách mạng tại Chiến khu Đ tại khu rừng Bằng Lăng (sau có tên gọi là đồi củ Chụp) dùng thay cho lương thực. Trong cộng đồng dân cư Chơ ro ở Lý Lịch nổi bật lên những người con ưu tú như: Năm Nổi (Nguyễn Văn Nổi), Hồng Văn Hộ, Hồng Văn Hàng, Hồng Văn Hà, Hồng Văn Lượng, Hồng Văn Huế, Hai Ngộ, Hai Nghĩnh, Văn Dó...

* Sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, tỉnh nhà và địa phương đối với bà con đồng bào dân tộc Chơ ro

Ghi nhận đóng góp của đồng bào dân tộc Chơ ro, sau ngày đất nước thống nhất, đồng bào được Đảng, Nhà nước trao tặng 126 Huân, Huy chương kháng chiến, trong đó: 52 Huân chương hạng Nhất, 24 Huân chương hạng Nhì, 12 Huy chương hạng Ba. Đặc biệt, năm 1996, xã Phú Lý được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, mà công lao đóng góp trong đó có đồng bào dân tộc Chơ ro.

Được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, tỉnh đã hỗ trợ đầu tư xây dựng làng định canh định cư cho bà con đồng bào dân tộc Chơ ro mỗi hộ một căn nhà với diện tích 70 m². Hỗ trợ đất sản xuất cho bà con đồng bào để có tư liệu sản xuất. Hỗ trợ công trinh nước sinh hoạt tập trung cho bà con. Xây dựng đường giao thông nông thôn, điện. Xây dựng nhà dài văn hóa dân tộc, tập huấn bảo tồn văn hóa dân tộc Chơ ro, hỗ trợ cồng chiêng, trung phục truyền thống  nhằm góp phần bảo tồn văn hóa dân tộc Chơ ro. Con em đồng bào dân tộc Chơ ro được hỗ trợ học tập miễn phí ở các trường dân tộc nội trú trên địa bàn tỉnh. Đồng bào được hỗ trợ bò giống sinh sản, tập huấn khuyến lâm, khuyến ngư nhằm giúp bà con áp dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng, tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho bà con đồng bào dân tộc Chơ ro.

 
Nhà dài truyền thống của đồng bào dân tộc Chơ ro, xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cửu

* Thay đổi diện mạo vùng đất căn cứ địa cánh mạng

Việc triển khai thực hiện xây dựng nông thôn mới, thực hiện chính sách đối với đồng bào dân tộc thiểu số và các chính sách hỗ trợ đầu tư đã làm thay đổi hoàn toàn diện mạo của địa phương, các điều kiện về cơ sở hạ tầng như: điện, đường, trường, trạm đã được nâng cấp, sửa chữa tạo điều kiện thuận lợi cho nền kinh tế của địa phương phát triển.

 
Diện mạo mới nông thôn vùng đồng bào dân tộc Chơ ro,tại xã Phú lý, huyện Vĩnh Cửu

 Cách đây khoảng hơn 10 năm, xã Phú Lý còn là một trong những xã khó khăn, giao thông còn nhiều hạn chế, đời sống kinh tế người dân còn nhiều thiếu thốn cả về vật chất lẫn tinh thần. Cụ thể, thời điểm năm 2015, xã Phú Lý còn tới 42% hộ nghèo, thì hiện nay toàn xã chỉ còn 0,6% hộ nghèo theo tiêu chuẩn mới của tỉnh. Thu nhập bình quân đầu người năm 2016 từ  34 triệu đồng/năm tăng lên 58 triệu đồng/năm vào cuối năm 2019.

 
Đồng bào  Chơ ro thực hiện nghi thức rước hồn lúa trong Lễ hội Sayangva

Làng đồng bào dân tộc Chơ ro những năm gần đây cũng thay da đổi thịt khi con em được đi học ngày một cao, đời sống kinh tế gia đình các hộ dân tộc được cải thiện. Các mô hình kinh tế giảm nghèo, nguồn vốn hỗ trợ hộ nghèo cũng được Nhà nước hỗ trợ tối đa. Làng dân tộc Chơ ro có 166 hộ, hiện nay chỉ còn 05 hộ nghèo. Những năm gần đây, nhờ có doanh nghiệp hoạt động tại địa phương và một số công ty tại Khu công nghiệp Sông Mây (huyện Trảng Bom) tuyển công nhân và có xe đưa rước mỗi ngày nên có khoảng 70% gia đình đồng bào dân tộc có con em đi làm công nhân. Hiện nay tại địa phương đã xuất hiện nhiều gương điển hình tiên tiến trong lao động sản xuất, phát triển kinh tế như: hộ ông Huỳnh Công Mạnh với mô hình trồng trọt, chăn nuôi bò; hộ ông Điểu Hoàng với mô hình trồng cao su và điều, chăn nuôi, chạy xe dịch vụ du lịch; bà Nguyễn Thị Anh Đào, nhân viên y tế đạt thành tích xuất sắc trong công tác phòng chống dịch bệnh Covid-19 trên địa bàn huyện và các phong trào thi đua yêu nước; giáo viên Hồ Thị Thanh đạt lao động tiên tiến trong nhiều năm, đạt giáo viên dạy giỏi cấp huyện và chiến sĩ thi đua cơ sở; hộ ông Huỳnh Công Danh đạt danh hiệu gia đình hiếu học… Ngoài sự nỗ lực của bà con thì sự quan tâm của chính quyền địa phương các cấp chính là động lực giúp bà con thoát nghèo. Nhiều người có cuộc sống khá hơn nhờ có thu nhập ổn định. Bà con rất phấn khởi, kỳ vọng trong tương lai, cuộc sống sẽ tốt đẹp hơn nhiều.

 
Đồng bào dân tộc Chơ ro biểu diễn văn nghệ chào mừng Lễ hội Sayangva

 Công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số luôn được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và của tỉnh. Hiện nay đồng bào dân tộc Chơ ro xã Phú Lý còn lưu giữ nhiều nét văn hóa truyền thống. Hàng năm vào khoảng giữa tháng 3 Âm lịch, đồng bào dân tộc tổ chức Lễ hội Sayangva, Lễ cúng được tổ chức vào những ngày trời đẹp, đêm có trăng sáng. Đây là Lễ hội lớn của cộng đồng và để lại dấu ấn về lễ nghi nông nghiệp của người Chơ ro thu hút cả cộng đồng tham gia. Đồng bào Chơ ro vui chơi, ca hát, nhảy múa trong không khí náo nhiệt của những ngày lễ hội được tổ chức sau nhiều ngày mệt nhọc làm việc vất vả. Lễ hội là hình ảnh hội tụ khối đại đoàn kết các dân tộc, thể hiện bản sắc văn hóa của các dân tộc Việt Nam, đồng thời cũng là một hoạt động thiết thực và nhiều ý nghĩa góp phần bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Chơ ro và góp phần xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc./.

Thổ Thanh Minh